Του Νικου Σιδερη*

ΤΑΞΗ + ΑΤΑΞΙΑ

Συλλογικό έργο

εκδ. Ακρίτας

σελ. 394

Ιδού λοιπόν ένα βιβλίο το οποίο, βήμα-βήμα, προσφέρει περισσότερα απ' όσα υπόσχεται ο τίτλος του -κάτι όχι και τόσο συνηθισμένο: Συνήθως ισχύει το αντίστροφο- τίτλος «πιασάρικος» και περιεχόμενο θύμα λιτότητας... «Τάξη και αταξία / Οι νέοι φωνάζουν» (εκδόσεις Ακρίτας 2011) είναι ο τίτλος.

Το περιεχόμενο προκύπτει με όρους jam session, όπως λένε στις συναντήσεις αυτοσχεδιασμού στην τζαζ: Ανθρωποι με κοινό μεράκι και κοινό καημό παράγουν καθένας τον δικό του ήχο και λόγο και το όλο, αισίως, οδηγεί μέσα από την πολλαπλότητα των προσεγγίσεων, σ' ένα εξελισσόμενο έργο.

Πού είναι η διαδοχική ανακατασκευή του αντικειμένου «κατάσταση των νέων στην Ελλάδα σήμερα» μέσα από την πολυπρισματική θεώρησή του και τον, λόγω συνάφειας, αναπόφευκτο διάλογο και αντίλογο μεταξύ των φωνών που φιλοξενούνται στις 400 σχεδόν σελίδες του βιβλίου. Το εύρος των βλεμμάτων και των στοχασμών είναι απροσδόκητο: Μια μελετήτρια της μαγειρικής γειτονεύει με επιμορφώτρια των νέων τεχνολογιών· περισσότεροι από ένας θεολόγοι με έναν τραγουδοποιό· ένας εικαστικός με έναν μητροπολίτη· παιδαγωγοί με δημοσιογράφους· φιλόλογοι με ψυχιάτρους...

Καθένας έχει να συνεισφέρει την έγνοια του, πρώτα πρώτα· εκείνη που αναδύεται όταν κανείς έρχεται αντιμέτωπος με ένα διπλό οξύ ερώτημα: Σε τι κόσμο υποδεχτήκαμε τα παιδιά μας; Και σε τι παιδιά θα περιέλθει ο κόσμος μας; Εγνοια που αγγίζει την αγωνία εκείνη που γεννούν όχι μόνο όλα όσα, διαπιστωμένα πλέον, δεινά συγκροτούν την κατάσταση της σημερινής ελληνικής νεολαίας. Αλλά και το άγνωστο, το ανείκαστο - το πραγματικό που θα συναντήσουμε σε μεγάλο βαθμό, έτσι φαίνεται, απροετοίμαστοι, ίσως και άοπλοι σε κρίσιμα σημεία.

Γόνιμη απαξία

Οι εκτιμήσεις, οι αποτιμήσεις, οι προβλέψεις, τα σχέδια (μερικά, όχι ολικά) σαφώς ποικίλλουν. Και όλα αυτά μαζί δεν φτάνουν πέρα από ένα πανόραμα γόνιμης αταξίας, από την οποία ευελπιστούμε μάλλον ότι θα αναδυθεί μια καινούργια, απρόβλεπτη ακόμη, εύλογη τάξη - η οποία θα απαρτιώνει και την αταξία, το χάος (ετυμολογικό και επιστημολογικό), το άγνωστο, το ανοίκειο, το ανείκαστο που μας αφορά (το Πραγματικό των ψυχαναλυτών).

Εύλογη, ίσως κι ευλογημένη τάξη, όπου η ύπαρξη νοήματος δεν θα έχει σαν τίμημα τον ακρωτηριασμό της σκέψης και της ευαισθησίας· όπου η ελευθερία θα σημαίνει επίγνωση της αναγκαιότητας· όπου η διαγενεακή μετάδοση της κουλτούρας, μέσα από τις όποιες διαλεκτικές εντάσεις της διαδικασίας, θα είναι όντως ευλογία από την υπάρξασα και την υπάρχουσα ήδη ζωή στη ζωή που βλασταίνει και στη ζωή την ερχόμενη. Οπου η παλίντονος αρμονία του Ηράκλειτου θα συναντά την διαλεκτική του Γιν και του Γιανγκ, την ενότητα και την αλληλοσύνδεση των αντιθέτων ως περιβάλλον ενός γίγνεσθαι ανοιχτού στα όποια επερχόμενα, επαρκούς ως προς τα ζητούμενα και εμπλουτισμένου από τα κεκτημένα της εποποιίας του ανθρώπινου είδους.

Η ποικιλία των αναλύσεων και των προτάσεων είναι μεγάλη, οι αποκλίσεις αισθητές. Ωστόσο, αποδεσμεύεται ένας κοινός γεωμετρικός τόπος, τουλάχιστον ως προς τη διάγνωση της κακοδαιμονίας και ως προς την κλείδα της υπέρβασής της. Ως κοινή πηγή των δεινών που ταλανίζουν τους νέους σήμερα καταδεικνύεται ο καταναλωτικός ναρκισσισμός, που κυριάρχησε εδώ και τέταρτο αιώνος και στην ελληνική κοινωνία και κατέφαγε σε μεγάλο βαθμό μια μακραίωνη τέχνη του ζην, με μέτρο τον άνθρωπο και κλείδα της την ανθρώπινη σχέση.

Δύο μοιραία παράγωγα του, κακοχωνεμένου κιόλας, νεοελληνικού καταναλωτικού ναρκισσισμού, είναι η προϊούσα αλλοτρίωση των ανθρώπων και η έκπτωση της τέχνης του ζην -η ατεχνία της ύπαρξης, θα λέγαμε- στις γενιές της μεταδικτατορικής (εικονικής, ήδη αποδεικνύεται) υλικής ευμάρειας. Το κομβικό σημείο της δυσλειτουργίας και δυσφορίας είναι η γενικότερη εμπλοκή στη μετάδοση της κουλτούρας από γενιά σε γενιά, με δύο μείζονες συμπτωματικές εκδηλώσεις: Ατεχνία των γονέων, που φοβούνται να αναλάβουν τη γονεϊκή τους λειτουργία.

Εγκατάλειψη

Και απαιδεία στην εκπαίδευση (ας μου επιτραπεί ο σχετικός νεολογισμός). Και ως προς τους μεν γονείς μπορεί κανείς να υποδείξει βάσιμα μια κατεύθυνση υπέρβασης της ατεχνίας: Το παιδί περιμένει από τους γονείς του να του παράσχουν αγάπη και κανόνες και να βρίσκονται πλάι του, πολύ κοντά και λίγο πιο ψηλά. Ως προς την παιδεία, ωστόσο, η απορία είναι η μόνη βιωμένη βεβαιότητα: Πώς να συγκροτηθεί παιδεία σε ένα περιβάλλον που απομειώνει σε κατάρτιση και «χαρτί» την ανατροφή νέων ανθρώπων, την αναβάθμιση του ψυχικού κόσμου και την εμπέδωση των αρετών που απαιτεί, για να είναι γόνιμη και όχι αλλοτριωτική, ακόμη και η πιο μικρή πρακτική δεξιότητα - πρωταρχικά το ήθος της ανθρώπινης σχέσης και το ήθος της εργασίας;

Η επίγευση, ίσως και επίγνωση που αποκομίζουμε από την ανάγνωση του βιβλίου συμπυκνώνεται στην ακόλουθη αίσθηση: Η εγκατάλειψη της ύπαρξης στο μοιραίο σχήμα «προσωπικός παραισθησιογόνος ναρκισσισμός, έρμαιο της κουλτούρας του καταναλωτικού ναρκισσισμού» εκδηλώνεται και βιώνεται ως ανάπηρη ύπαρξη, ως ατεχνία του ζην, η οποία ήδη βυθίζεται στο έλος της ύβρεως. Η τραγωδία έχει ήδη τεθεί σε κίνηση. Ο φόβος ήδη πλημμυρίζει τις ζωές - ιδίως των νέων.

Πότε και πώς θα αναδειχθεί ο έλεος; Σε τι συνίσταται άραγε εδώ η κάθαρση; Η απάντηση είναι δυσχερής. Ομως, η εμβάπτιση σε κάποια κείμενα αφήνει μια θυρίδα προς τη διέξοδο: Αισχύλος, Σοφοκλής ή Ευριπίδης, δεν φανερώνονται κάθε μέρα, ούτε και εύκολα. Ωστόσο, κάθε τόσο φανερώνονται. Η δύναμη αντίστασης και ανάκαμψης του πνεύματος ακόμα υφίσταται. Κι αν κανείς δεν μπορεί με σιγουριά να πει ποιο θα είναι το μέλλον, μπορεί ευλόγως να εικάσει ότι η πανουργία του λόγου και της ιστορίας δεν έχει εξαντλήσει τη φαρέτρα της.

*Ο κ. Νίκος Σιδέρης είναι ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, συγγραφέας.