Η έννοια του «Άλλου» ως «Πλησίον»
στην Εκπαιδευτική Κοινότητα
Βασιλείου Τ. Γιο?λτση
?μότιμου Καθηγητ?
Θεολ. Σχολ?ς Α. Π. Θ.
? κοινή ?ορτή τ?ν Τρι?ν ?εραρχ?ν δέν ξεκίνησε ?ς ?ορτή τ?ς παιδείας. Μία ?κολουθία το? 11ου α?ώνα, πού συνέταξε ? ?ωάννης Μαυρόπους, ?πίσκοπος Ε?χα?των τ?ς Μ. ?σίας ε?χε σκοπό νά τιμήσει τούς τρε?ς μεγάλους ?γίους ?ς κήρυκες το? μυστηρίου τ?ς ?γίας Τριάδος. ?ργότερα κατά τούς ?σχατους βυζαντινούς χρόνους καί ?διαίτερα κατά τήν περίοδο τ?ς τουρκοκρατίας ?πεκράτησε ?ς ?ορτή τ?ν γραμμάτων, ?πειδή ο? Τρε?ς ?εράρχες, ?π?ρξαν μέ τή ζωή καί τό ?ργο τους ?κφραστές τ?ς ?λήθειας το? Ε?αγγελίου καί ταυτόχρονα μελετητές καί βαθύτατοι γν?στες τ?ν ?λληνικ?ν γραμμάτων.
Τό 1826, ? ?γγλος φιλέλληνας Δημήτριος Φρειδερίκος Γκίλφορντ, πού βαπτίσθηκε ?ρθόδοξος τό 1791, καί ?π?ρξε ?δρυτής τ?ς ?ονίου ?καδημίας - το? Α΄ ?λληνικο? Πανεπιστημίου στήν Κέρκυρα - μαζί μέ τόν φίλο του, καθηγητή Κωνσταντ?νο Τυπάλδο, τόν μετέπειτα ?δρυτή τ?ς Θεολογικ?ς Σχολ?ς τ?ς Χάλκης, καθιέρωσε τή ?ορτή τ?ν Τρι?ν ?εραρχ?ν, ?ς ?ορτή τ?ς ?λληνικ?ς Παιδείας. Τό σκεπτικό τ?ς ?πόφασης ?ποκαλύπτει τόν ?ραματισμό τ?ν ?εραρχ?ν πού ξεκιν? ?πό τόν ?λληνισμό καί ?ναζητε? ?πίμονα τήν ?λήθεια στήν διανθρώπινες σχέσεις, στό δίκαιο, στήν παιδεία, στήν τέχνη, σ' ?λες τίς μορφές τ?ς ζω?ς, καί βρίσκει τήν ?πόλυτη πληρότητα στό περιεχόμενο τ?ς Θείας ?ποκάλυψης. ?τσι πραγματοποιε?ται ? συνάντηση ?λληνισμο? καί ?ρθοδοξίας, πού θά ?ποτελέσει τήν α?τοσυνείδηση το? Γένους μας.
«Γιά τούς Τρε?ς Μεγάλους Πατέρες τ?ς ?κκλησίας, ο?σία τ?ς παιδείας ε?ναι ? ?γωγή καί δέν νοε?ται ?γωγή χωρίς «πνευματικά μαθήματα» καί «?πιμέλεια ψυχ?ς» [1].
Μάλιστα δέ, κατά τόν Μ. Βασίλειο, τελικός σκοπός α?τ?ς τ?ς ?γωγ?ς ε?ναι: «?μοιωθ?ναι Θε? κατά τό δυνατόν ?νθρώπου φύσει. ?μοίωσις δ? ο?κ ?νευ γνώσεως, ? δ? γν?σις ο?κ ?κτός τ?ν διδαγμάτων»[2]. Καί βέβαια διδαγμάτων πού δέν ?ντιστρατεύονται στή ζωή, ?φο? ? Θεολόγος Γρηγόριος σημειώνει: «Μισ? διδάγμαθ' ο?ς ?νάντιος βίος»[3]. Τέλος ? ?ερός Χρυσόστομος ?ποστηρίζει μέ ?μφαση: ?τι «? παιδεία μετάληψις ?γιότητός ?στι»[4].
Στίς κατευθύνσεις α?τές στοιχίζεται ? ?ρθόδοξη παιδεία. Προσεγγίζει τήν «ε?κόνα το? Θεο?» στό πρόσωπο το? «?λλου» πού ε?ναι, ?ς μαθητής, παιδί μας καί, ?ς συνάδελφος, συνεργάτης, προϊστάμενος ? ?φιστάμενος, ?δελφός καί «πλησίον» μας.
? παρατήρηση ?ποτελε? προϋπόθεση γιά νά κατανοήσουμε τή λειτουργία το? σχολείου. ? θεσμοποιημένη κοινότητα τ?ς ?κπαιδευτικ?ς συνάντησης, σέ ?ποιαδήποτε βαθμίδα, ?ποτελε? ?διότυπο χ?ρο σχέσεων μέσα ?πό τίς ?πο?ες ?ναδύονται ε?αισθησίες, ?ράματα, θυσίες, ποιότητες προσφορ?ς, ?λλά, καί ?δυναμίες, πικρίες, ?ντιπαλότητες καί τραχύτητα. ?δ? ? «?λλος» ε?ναι μιά πολυπρόσωπη ?ννοια πού δέν περιορίζεται στούς μαθητές, τούς ?ποδέκτες τ?ν γνωσιολογικ?ν μηνυμάτων. ?πεκτείνεται σέ στενότερους ? ε?ρύτερους κύκλους συναδέλφων διαφορετικ?ν, συγγεν?ν ? ?μοειδ?ν ?ντικειμένων, σέ πυραμίδες διαβαθμίσεων πού ξεκινο?ν ?πό ?λικιακά καί ?κπαιδευτικά ?πίπεδα, ?γγίζουν διοικητικές διαφοροποίησεις, μένουν λίγο περισσότερο στά μισθολογικά καί σταματο?ν κάπως στά ?ρια τ?ς ο?κογενειακ?ς ζω?ς καί το? ?λεύθερου χρόνου.
? «?λλος» ε?ναι μιά πολυσήμαντη λέξη. ?ξίζει νά τήν προσεγγίσουμε. Στά χρόνια το? «θριάμβου» τ?ς Ψυχανάλυσης ? ?ννοια κάλυπτε τήν «?σω-ατομική ?παρξη» το? «?γώ» ?στερα ?πό τήν ?ποσυνείδητη σχάση του σέ δύο ?ποκείμενα, «τό ?γώ καί τό «?λλο» ε?ναι το? ?αυτο? μου». Σέ μιά λογοτεχνική ?κδοχή α?τ?ς τ?ς ?ποψης, ? γνωστός συγγραφέας Robert Louis, Stevenson τό 1886 θά δώσει στό βικτωριανό Λονδίνο τό μυθιστόρημα «Δρ Τζέκυλ καί κ. Χάϊντ». Κεντρικό θέμα το? βιβλίου, πού ?γινε παγκόσμια ?πιτυχία καί κινηματογραφικές ταινίες μέ διαφορετικές σκηνοθεσίες (?πό τό 1931), ε?ναι ? φράση το? Stevenson, «? ψυχή ?χει δύο πρόσωπα». Πολύ κοντά στήν ?ποψη α?τή βρίσκεται καί μιά ?λλη, πού ?χει μοναστική πρόελευση. Πολλοί «γεροντάδες» το? σύγχρονου ?συχασμο? στήν ?ννοια το? «?λλου» βλέπουν τήν παρουσία τ?ς δύναμης το? ?ντιχρίστου. ?λλωστε, στή μέση τ?ν δύο προηγούμενων ?πόψεων πού ?σως ?ποτελε? καί τή θεωρητική τους βάση, βρίσκεται τό γνωστό χωρίο τ?ς ?πιστολ?ς Πρός Ρωμαίους το? ?ποστόλου Παύλου? «βλέπω δέ ?τερον νόμον ?ν το?ς μέλεσί μου ?ντιστρατευόμενον τ? νό? το? νοός μου καί α?χμαλωτίζοντά με ?ν τ? νόμ? τ?ς ?μαρτίας τ? ?ντι ?ν το?ς μέλεσί μου»[5]. Α?τές ε?ναι ο? πιό γνωστές «?σω-ατομικές» ?κδοχές τ?ς ?ννοιας το? «?λλου». Λίγο ? περισσότερο ?πονο?ν τή συνύπαρξη καλο? καί κακο? μέσα μας, μέ «δαιμονοποίηση» το? κακο? καί συσχέτησή του μέ ?μαρτωλές σκέψεις καί πράξεις.
Μ? τ? γενικ?τερη σημασ?α τ?ς ?ξω-ατομικ?ς ?τερ?τητας ? ?ννοια ?ποτελε? ?ντικε?μενο μελ?της κυρ?ως τ?ν Κοινωνικ?ν ?πιστημ?ν[6]. ?κε? ? «?λλος» μπορε? ν? ε?ναι ? φ?λος ? ? ?χθρ?ς, ? συγγεν?ς, ? γνωστ?ς, ? ?γνωστος ? ? ξ?νος. ? σημασιολογικ? πολλαπλ?τητα ?κδιπλ?νεται σ? μι? τυπολογ?α σχ?σεων πο? ?κφρ?ζεται μ? διαφορετικ? ε?δη ?ποστ?σεων ?π? τ?ν φ?λια ?γγ?τητα ?ς τ?ν πολ?μια ?χθρ?τητα. Ε?ναι φανερ? ?τι στ?ν κοινωνικ? ?ρ?ζοντα ο? διανθρ?πινες σχ?σεις ?κτιμ?νται ?ς ?μπειρικ? γεγον?τα κα? ? ?ποια μετακοινωνικ? τους προσ?γγιση ?νατ?θεται ? μετατοπ?ζεται στ? δ?καιο, τ?ν ?θικ? ? τ? θεολογ?α. Α?τ? σημα?νει ?τι ? «?λλος» ?ποστασιοποιε?ται ?ντικειμενικ? ?π? τ? «?γ?» ? τ? «?με?ς» κα? ?κτιμ?ται ο?δ?τερα, μ? πρ?θεση τοποθετ?σης «?γγ?ς» ? «μακρ?ν».
?λ?τελα διαφορετικ? ? ε?αγγελικ? στ?ση σχετικοποιε? τ?ν ?π?σταση ?π? τ?ν «?λλο» κα? ε?σ?γει γι? πρ?τη φορ?, μ? τ? κε?μενο τ?ς Παραβολ?ς το? Καλο? Σαμαρε?τη, ?ντ? τ?ς τοπικ?ς-φυλετικ?ς ? θρησκευτικ?ς ?πόστασης, τ?ν τροπικ? ?γγ?τητα το? «πλησ?ον»[7]. Προφαν?ς ?ς τ?τε, ?κ?μη κα? στ?ν ?ουδαϊκ? καθημερινότητα, ? «?λλος» προκαλο?σε συναισθ?ματα ?ποστροφ?ς καί ξενοφοβ?ας.
? ?ρος «ξενοφοβία» περιέχει ?να σύνολο ?ντιδράσεων μέ σαφε?ς προκαταλήψεις γιά τόν φυλετικά ξένο. ? «φυλετικά ξένος» ε?ναι γενικά γιά τήν ?βραϊκό ?θνος κάτι τό ?πόμακρο, ?φο? στό ?ρχέγονο ?σραήλ ? φυλή ?ποτελο?σε τή συνέχεια το? γενάρχη, πού μέ τούς ?δελφούς του προ?λθε ?πό τόν ?διο πατέρα. ? ξενοφοβία ε?ναι συνήθως ?πιφύλαξη μπροστά στόν ?γνωστο. Ε?ναι κοινωνικό παράγωγο το? ζωτικο? ?νστίκτου τ?ς α?τοσυντήρησης, γι' α?τ? καί ? ?παρξή της ?πισημαίνεται ?π? τίς ?ρχικές φ?σεις τ?ς βρεφικ?ς ?λικίας το? ?νθρ?που. Στήν περίοδο ?κείνη ?κδηλώνεται ?ς «?τεροφοβ?α». Τό βρέφος, ?ς γνωστό, ?πορρίπτει τήν ?πικοινωνία, ?κόμη καί μέ πρόσωπα το? ?μεσου ο?κογενειακο? περιβάλλοντος. Φυσικά σύντομα διευρύνεται ? ?ρίζοντας τ?ς ?πικοινωνίας, ?λλά μέ ?ρισμένες προϋποθέσεις, ?πως ? γνωριμία, ? διαμόρφωση ?νός πλαισίου ?μπιστοσύνης, ? ?νάπτυξη τ?ς ?γάπης, δηλαδή μι? ν?α στ?ση μετά τήν κατανίκηση καί ?πώθηση το? φόβου πού γέννησε ? πρώτη θέα το? ?γνωστου ?λλου.
Στήν ?δια προοπτική ?ντάσσονται ?λες ο? μακρο-κοινωνικές προεκτάσεις το? φαινομένου, ?πειδή ε?ναι ?π?σης παράγωγα τ?ς ?διας ?νστικτώδους ?ναστολ?ς. Βέβαια, συνυπάρχουν καί ?λλες α?τ?ες, ?λλά α?τές δέν ε?ναι ποτέ σέ θέση μόνες τους νά δημιουργήσουν ?πωθητικ?ς τ?σεις. Τό φαινόμενο λ.χ. τ?ς «?θνοφοβ?ας» ε?ναι ?σως ? πιό χαρακτηριστική περίπτωση ?ρνησης ?πικοινωνίας μέ ?να ?θνος πού ?ποπνέει ?νσυνείδητους ? ?ποσυνείδητους φόβους[8]. Γι' α?τό καί σέ λίγο ?ναδύεται τό ?νάλογο πάθος καί τελικά διαμορφώνεται μιά τακτική πού νομιμοποιε? τόν κοινωνικό διαχωρισμό[9]. Στίς «?θνοφοβίες» ?ποκρύπτονται συνήθως ?ποκλείνουσες συμπεριφορές, μέ ?νδείξεις α?το-υπεροχ?ς καί ?τερο-περιφρόνησης. ? «?λλος» μισε?ται καί ?ποβιβάζεται σέ πολιτισμικά, ?στορικά ? καί θρησκευτικά ?πίπεδα, πού δέν ?πιδέχονται θετικές συγκρίσεις.
Τό πρόβλημα, λοιπόν, ξεκιν? ?πό μιά ?γωιστική ?ξαρση πού δέν δέχεται νά ?ναγνωρίσει στόν «?λλο» κάποια ποιοτική ?ξία. ? στ?ση, μ? ?λες τ?ς διαχρονικ?ς συν?πει?ς της, μ?ς ?ποχρε?νει σ? μι? ε?δικ? ξεν?γηση στ?ν συγκεκριμ?νο προβληματισμ?, προκειμ?νου ν? ?ποσαφηνισθε? πλ?ρως ? ?ρνητικ? ε?κ?να πο? μεταμ?ρφωσε τ? μ?νυμα το? Ε?αγγελ?ου κα? ε?δικ?τερα ? θεολογ?α το? ?ποστ?λου Πα?λου.
Πρ?ν ?π? τ? γεγον?τα πο? συνδ?ονται μ? τ? ?ραμα τ?ς Δαμασκο? κα? τ?ν μεταστροφ?, ? νεαρ?ς Σα?λος γν?ρισε ?π? κοντ? τ?ν ?σχατη ?χθρ?τητα το? «?λλου» στ? πρ?σωπο το? πρωτομ?ρτυρα Στεφ?νου. Στ? κε?μενο τ?ν Πρ?ξεων ? Ε?αγγελιστής Λουκ?ς σημει?νει μ? ?μφαση: «Σα?λος δ? ?ν συνευδοκ?ν τ? ?ναιρ?σει α?το?»[10]. Λ?γους στ?χους πι? κ?τω ?ναφ?ρεται ? διωγμ?ς τ?ς ?κκλησ?ας τ?ν ?εροσολ?μων κα? «Σα?λος ?λυμα?νετο τ?ν ?κκλησ?αν κατ? το?ς ο?κους ε?σπορευομ?νος σ?ρων τε ?νδρας κα? γυνα?κας παρεδ?δου ε?ς φυλακ?ν»[11]. Λ?γο πι? κ?τω στ?ν ?ρχ? το? 9ου Κεφαλα?ου «προσελθ?ν τ? ?ρχιερε?, ?τ?σατο παρ'α?το? ?πιστολ?ς ε?ς Δαμασκ?ν πρ?ς τ?ς συναγωγ?ς, ?πως ??ν τιν?ς ε?ρ? τ?ς ?δο? ?ντας, ?νδρας τε κα? γυνα?κας, δεδεμ?νους ?γ?γ? ε?ς ?ερουσαλ?μ»[12]. Τ? «καθ' ?περβολ?ν» μ?σος μετ?τρεψε τ?ν νεαρ? ?εροσπουδαστ? τ?ν Γραφ?ν σ? φανατικ? δι?κτη ?θ?ων «?λλων». Δ?ν ?χει μ?θει ν? ?γαπ?, γι' α?τ? κα? θεωρε? τ?ν «?λλο» ?πικ?νδυνο. Α?τ? ε?ναι ? ξενοφοβ?α.
Κι ? ?π?ρβαση; Τ? θα?μα τ?ς ?σωτερικ?ς μεταβολ?ς. ?π? τ? στιγμ? ?κε?νη ? «?λλος» ?νομ?ζεται ?πό τόν ν?ν Πα?λο «πλησ?ον», «?δελφ?ς», «συνεργ?ς», «κοινων?ς», «συστρατι?της», «τ?κνον ?γαπητ?ν», «υ??ς Θεο?». ? προσφ?νηση δ?ν ?μποδ?ζεται ?π? θρησκευτικ?ς, ?θνικ?ς, φυλετικ?ς ? ?λλες ?τερ?τητες. ?ξαγι?ζεται στ?ν μυστηριακ? ?ν?τητα τ?ς ?κκλησ?ας, πο? συν?χεται ?π? τ?ν παρουσ?α το? Παρακλ?του. Στ?ν ?πιστολ? Πρ?ς Ρωμα?ους, ? μεταμορφωμ?νος Πα?λος γρ?φει: «Μηδεν? μηδ?ν ?φε?λετε ε? μ? τ? ?γαπ?ν ?λλ?λους? ? γ?ρ ?γαπ?ν, τ?ν ?τερον ν?μον πεπλ?ρωκε... κα? ε? τις ?τ?ρα ?ντολ?, ?ν το?τ? τ? λ?γ? ?νακεφαλαιο?ται, ?ν τ? ?γαπ?σεις τ?ν πλησ?ον σου ?ς σεαυτ?ν. ? ?γ?πη τ? πλησ?ον κακ?ν ο?κ ?ργ?ζεται? πλ?ρωμα ο?ν ν?μου ? ?γ?πη»[13]. ? ξ?νος, κι α?τ?ς ? ?χθρ?ς γ?νεται ?δελφ?ς. Προν?μια ? ?λλε?ψεις, ?ξι?ματα ? ταπειν? καταγωγ?, διαφορ?ς θρησκε?ας, φυλ?ς, γνώσεων ? ?ξιωμάτων ?ξαφαν?ζονται μπροστ? στ?ν ?π?λυτη ?ξ?α τ?ς ε?κ?νας το? ζωντανο? Θεο? πο? ε?ναι ? «?λλος»[14].
Κάτω ?πό τήν προηγούμενη προοπτική ? ?κπαιδευτική διαδικασία ?ποκτ? μιά «?λλη» διάσταση. ? «?λλος» καί ο? «?λλοι» δέν ε?ναι ξένοι, ?στω κι ?ν ε?ναι ?λλοεθνε?ς ? ?λλόθρησκοι. ?δ? ?χουμε μιά κοινωνία προσώπων, μέ ?ριζόντια θέαση, κοινωνικότητα καί ?ποδοχή. Κατακόρυφες ?ντιλήψεις α?θεντίας, γνώσεων ? προνομίων ?τονο?ν καί δίνουν τή θέση τους σέ ?πλότητα ?πικοινωνίας, σέ ε?γενική ?μοιβαιότητα, σέ συνετή α?τοσυγκράτηση, σέ δυνατές φιλίες, σέ κενωτικές θυσίες, σέ ?κδηλώσεις ?νιδιοτελο?ς ?γάπης. ?λοι ?χουμε κάποιες τέτοιες προσωπικές ?μπειρίες καί μν?μες ?πό κάθε βαθμίδα τ?ς ?κπαίδευσης.
Στή πρώτη συνάντηση μέ τή γνώση, παραμένουν ?λησμόνητα τά πρόσωπα καί ? στάση τ?ν νηπιαγωγ?ν. Κάποιες δέν ?ξεραν νά ?γαπο?ν. Σκληρότητα λόγου, παγωμένο βλέμμα, ?τμόσφαιρα φόβου, καί δέν ?κούστηκε γι' α?τές καλή λέξη ?πό κάποιο νήπιο. Πολλά μικρά τότε στό πρόσωπό τους μίσησαν τό περιεχόμενο καί τή λέξη σχολε?ο. Κι ο? ?λλες; ?λησμόνητες. ?γιναν ο? δεύτερες μητέρες. Μ?ς πέρασαν συγκλονιστικά στοιχε?α ?γάπης, συναλληλίας, χαρ?ς, παιχνιδιο?, ?λευθερίας, ε?γένειας καί διάθεσης γιά γράμματα. Κι ο? φιλίες μας ?πό τότε δέν ?σβησαν μέ τά χρόνια.
Τά ?δια συναισθήματα μας συνόδευσαν καί στό Δημοτικό. Κι ?κε? δάσκαλοι καί δάσκαλοι. Κάποιους καί κάποιες δέν θέλουμε νά τούς θυμόμαστε. ?να πλ?θος ?πό σκωπτικά παρωνύμια κάθισε πάνω στά πραγματικά τους ?νόματα, κι ?τσι τελικά ξεχάστηκαν κι ?μειναν μόνο τά σκωπτικά τους, πού δέν θυμόμαστε σέ ποιούς ?νήκαν. Κι ο? ?λλοι; δέν ξεχνι?νται μέ τίποτα. Μ?ς π?ραν ?πό τό χέρι καί μέ τήν ?πλότητα, τήν καλοσύνη καί τήν ?κάματη ?πιμονή τους μ?ς δίδαξαν, μ?ς μόρφωσαν, μ?ς μύησαν στή ζωή καί μ?ς σφράγισαν μέ ?ξίες, ε?γενικά ?ράματα καί ?πλησίαστες ο?τοπίες - κι α?τές χρειάζονται.
Τό Γυμνάσιο καί τό Λύκειο ε?ναι τώρα ? κατ' ?ξοχήν χ?ρος τ?ς ?κπαιδευτικ?ς σας δράσης, ?πικοινωνίας, ε?θύνης, ?ρμοδιοτήτων, ?παγγελματικ?ς ?ξέλιξης, συνύπαρξης μέ συναδέλφους ?λλων ?ντικειμένων, ?λλου φύλλου, ?λλης προέλευσης, ?λλων ο?κογενειακ?ν σχέσεων καί πρόβλημάτων καί ?λλης προσωπικ?ς ψυχοσύνθεσης, ?γωγ?ς, παιδείας καί ?ραματισμ?ν. ?δ? διακρίνονται τρία ?πίπεδα ?πικοινωνίας.
Τό πρ?το, καθαρά παιδευτικό, μ?ς δίδει τή διδακτική θέση σέ σχέση «μέ τούς μαθητές», ?λλά δέν μπορε? νά ?ποσπαστε? ?πό τή σχέση μέ τά ?λλα ?πίπεδα, δηλαδή «μέ τούς ?λλους συναδέλφους», καί βέβαια μέ «τή διοικητική δομή τ?ς μονάδας πού ?πηρετε? ? καθένας» καί τήν ?ντίστοιχη, ?κείνην «τ?ς ε?δικότητας».
Τό πρ?το ?πίπεδο, χαρακτηριστικά δύσκολο καί τραχύ σήμερα, συνδέεται μέ πλ?θος παραγόντων. Θά σημειώσουμε τή δεδομένη κρίση τ?ς α?θεντίας, πού πλήττει τό μάθημα, τήν ?λικία καί τά προβλήματα τ?ς προεφηβίας καί τ?ς ?φηβίας τ?ν μαθητ?ν, τίς ?κρα?ες κοινωνικές καί πολιτιστικές προκλήσεις τ?ν καιρ?ν μας, τήν ?ξοικείωση τ?ν νέων μέ τά τεχνολογικά προϊόντα καί συνήθως τήν ?λλειψη συνεργασίας το? Σχολείου μέ ?ρκετούς ?πό τούς γονε?ς τ?ν μαθητ?ν. ?δ? τό κέντρο το? βάρους τ?ς διδασκαλίας πέφτει στόν Καθηγητή, μέ τήν προετοιμασία γιά τήν κατάκτηση το? ?ντικειμένου του, τή χρήση διεπιστημονικ?ν ?πιχειρημάτων, τήν ?πικουρική βοήθεια τ?ν νέων τεχνολογι?ν καί κυρίως τήν καλοσύνη, τήν ?πλότητα, τό μεράκι, τήν ε?γένεια καί τό ?νδιαφέρον γιά τά προσωπικά προβλήματα το? μαθητή. Πραγματικός δάσκαλος, λέει ? ?ερός Χρυσόστομος[15], ε?ναι ?κε?νος «πού διδ?σκει μ?λλον παρ? πο? ?λ?γχει, πού παιδαγωγε? παρ? πο? τιμωρε?, πού β?ζει τ?ξη παρ? πο? διαπομπε?ει». ?χει μεγάλη σημασία νά νιώσει ? μαθητής ?τι ? Καθηγητής του ε?ναι πέρα ?πό δάσκαλος καί ?ντιμος φίλος, πού σέβεται τόν διάλογο καί τήν ?ξιοπρέπεια τ?ν μαθητ?ν του. ? γνώση τ?ν μικρ?ν ?νομάτων, ? συμπαράσταση σέ κρίσιμες στιγμές, ? ?λλογη ?πιείκεια, ? ?χεμύθεια κι ? ?κφραση ?μπιστοσύνης ε?ναι ?σχυρά στηρίγματα γιά τήν ?ποδοχή το? Καθηγητ? (κυρίως το? Θεολόγου) ?πό τούς μαθητές του.
? μαθητής ?ς «πλησίον» ε?ναι ?νάγκη νά ?ποκτήσει θέση στίς μέριμνες, στίς φροντίδες, στόν χρόνο καί στήν καρδιά μας. ?λάχιστο ?νδιαφέρον καί ?κτίμηση ?χουν ?πιτύχει νά μεταμορφώσουν ?παναστάτες καί νά ?ποκαλύψουν μέσα τους συγκλονιστικές ποιότητες.
Τό δεύτερο ?πίπεδο ?ριοθετε? τίς σχέσεις μας μέ τούς συναδέλφους. ?δ? γενικές ?ρχές καί γραμμές ε?ναι πράγματα ?νέφικτα. ?να πλ?θος διαφορ?ν φορτίζει τήν προσωπικότητα καί ?σχυροποιε? τήν ?τερότητα το? καθενός. ?λλωστε κι α?τή ? κοινωνικότητα, γιά νά λειτουργήσει, χρειάζεται νά ?ντοπίσει συγγενή στοιχε?α πού θά φέρουν τίς ?τερότητες πιό κοντά σέ φιλίες καί ?μοιβα?ες συμπάθειες. ?μως ? μείωση τ?ν ?ποστάσεων μέ τόν «?λλο», μέ κάθε θυσία, στήν προοπτική μι?ς τροπικ?ς ?γγύτητας πού θα τόν φέρει καί θά τόν κάνει «πλησίον» μας ε?ναι, πρ?τα γιά τόν Θεολόγο Καθηγητή καί μετά γιά ?λους τούς ?λλους, καθ?κον, ?ποχρέωση, ε?θύνη καί κριτήριο τ?ς πνευματικ?ς του ταυτότητας. ?δ? ο? Τρε?ς ?εράρχες δανείζονται ?ναν λόγο το? Κυρίου, ?ταν ?πέστειλε τούς μαθητές Του νά διδάξουν στόν κόσμο, πού λέει πολύ λακωνικά: «το? ποι?σαι καί διδάξαι[16]». Τό καθ?κον καί ? ε?θύνη δική μου, δική σας, ?λων μας. ? ?ποδοχή σημαίνει «κοινωνία προσώπων», ? ?ρνηση το? «?λλου» σημαίνει ?διαφορία, ?νοχή καί λιποταξία ?γάπης.
Τό τρίτο ?πίπεδο, «? θέαση τ?ς ?ξουσίας» κρύβει πολλά. Συνήθως χτίζει ? ?φήνει πίσω του ?νειρα, φιλοδοξίες, προσμονές, πικρίες, ?περβολές, λάθη, θυσίες, ?χαριστίες, ?γωισμούς καί ?γνωμοσύνες, σπάνια ?ναγνώριση. Ε?ναι ? δυσκολία νά δικαιολογήσεις τούς ?λλους, νά πιστέψεις σ'α?τούς, κι ?κόμη ? ?ντιμη παραδοχή ?τι κάπου ?πολείπεσαι. Στήν πυραμίδα τ?ς διοίκησης καί τ?ν προνομίων ?λοι ?πιθυμο?ν τό μέγιστο ? τό πιό κοντά στήν κορυφή. Α?τή ? θέαση τ?ς κορυφ?ς ε?ναι μόνο προσδοκία τ?ν κάποιων προνομίων τ?ς ?ξουσίας, ?φο? γνωρίζουμε καλά ?τι ? ?ληθινή ?ξουσία ε?ναι «διακονία» καί «δουλική ?πηρέτηση το? ?λλου». Θυμηθε?τε τήν ?πάντηση το? Κυρίου στούς ?δελφούς ?άκωβο καί ?ωάννη, ?ταν το? ζήτησαν «δύο θέσεις δίπλα του στή μελλοντική Βασιλεία του». ? ?πάντηση: «Ο?κ ο?δατε τί α?τε?σθε...» καί ? συνέχεια: «?ς ?άν θέλ? γενέσθαι μέγας ?ν ?μ?ν, ?σται ?μ?ν διάκονος, καί ?ς ?ν θέλ? ?μ?ν γενέσθαι πρ?τος, ?σται πάντων δο?λος ...»[17]. ? λεπτομέρεια α?τή δέν ?φήνει περιθώρια γιά συζήτηση καί σχολιασμούς.
?γαπητοί Κυρίες καί Κύριοι Συνάδελφοι,
Ε?ναι δύσκολος ? δρόμος πού ?πιλέξαμε. ?μπόδια καί σύγχρονες δυσκολίες τόν κάνουν δυσκολότερο. ?μως ? συναίσθηση τ?ς ε?θύνης γιά τόν «?λλο» στήν προοπτική νά γίνουμε «πλησίον» του, τόν φορτίζει μέ μιά ?λπιδοφόρα σταυρικότητα, α?τήν τ?ς ?κκλησίας, πού προσδοκ? τό καλύτερο. Κι ? παιδεία γιά νά φέρει καρπούς, πρέπει νά ?πευθύνεται στίς ψυχές, νά τίς κάνει νά χαίρονται, νά ?νειρεύονται, νά δημιουργο?ν. Νά ε?ναι ?πως τήν ?ζησαν καί τήν θέλουν ο? Τρε?ς ?εράρχες? «δρόμος ?πελευθέρωσης καί δημιουργίας καί ?χι καταναγκασμο? καί ?τέλειωτων ?ποχρεώσεων. ?ν θέλουμε νά τιμήσουμε τούς Τρε?ς Μεγάλους Διδασκάλους χρειάζεται νά μελετήσουμε τό ?ργο καί τήν προσφορά τους,καί κυρίως νά μιμηθο?με τή στάση ζω?ς τους». «? ?κκλησία», κι ?με?ς τά μέλη της, πού διακονο?με τήν παιδεία, δέν σώζουμε τόν κόσμο ?πιβάλλοντας σέ α?τόν ?ρχές» καί προτάσεις μας. ? ρόλος μας δέν ε?ναι ο?τε ?νταγωνιστικός ο?τε μεταρρυθμιστικός, ?λλά μεταμορφωτικός καί ?νακαινιστικός... Τό πνε?μα τ?ς ?κκλησίας καί ? πνευματική ζωή τ?ν μελ?ν της ε?ναι ? δύναμη πού μπορε? νά μεταμορφώσει καί νά ?νακαινίσει ?λόκληρο τόν κόσμο»[18].
ΣΕΡΡΕΣ 29 ?ανουαρίου 2012
?ορτή Τρι?ν ?εραρχ?ν
[1]. Βλ. Γ. Δ. Μπαμπινιώτη, «Η παιδεία στους Τρεις Ιεράρχες» http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1366 : «?τι τ?ν ο?κείων ?μελο?μεν παίδων, κα? τ?ν μ?ν κτημάτων α?τ?ν ?πιμελούμεθα, τ?ς δ? ψυχ?ς α?τ?ν καταφρονο?μεν, ?σχάτης ?νοίας πράγμα» (Ε.Π.Μ. 51,327), προειδοποιε? ? Χρυσόστομος».
[2]. Βλ. ?. π. καί Ε.Π.Ε. 32,69Β.
[3]. Βλ. Γ. Δ. Μπαμπινιώτη, «Η παιδεία στους Τρεις Ιεράρχες» http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1366
[4]. Ε.Π.Ε. 25, 282.
[5]. 7, 22.
6]. Πρίν πέντε χρόνια σέ ?να μεγάλο Κοινωνιολογικό Συνέδριο στό Bordeaux (2006), μία ?μάδα γνωστ?ν ?πιστημόνων πρότεινε τή θεσμοθέτηση ?πιστημονικο? κλάδου γιά τή μελέτη το? ?ρου «?λλος». Σήμερα σέ ?ρισμένα γαλλικά πανεπιστήμια συμπεριλαμβάνεται μεταξύ τ?ν Κοινωνικ?ν ?πιστημ?ν καί ? Alterologie (στά ?λληνικά: ?λλολογία).
[7]. Βλ. Λουκ. 10,25-36.
[8]. Λεπτομέρειες γιά τίς μορφές τ?ς "?τεροφοβ?ας", βλ. Memmi A., Le racisme, Paris 1982, σσ. 115-118, 205-210.Κατά τήν ?ποψη το? Leon Poliakov στά κείμενα τ?ς Παλαι?ς Διαθήκης o? ?ρχικές ?δέες γιά τήν παγκοσμιότητα το? Θεο? ?ρχονται σέ φανερ? ?ντίθεση μέ τήν ?πόλυτη τοποθέτηση τ?ν ?βραίων ?πέναντι στά ?θνη. ? ?ντίθεση περικλείει στό βάθος μιά χρονολογική μετάβαση ?πό ?να ?ρχικό ?πίπεδο, ?πως ε?ναι τό ?πίπεδο τ?ς Γενέσεως, μέ ?μφανε?ς ο?κουμενικές ?δέες, σέ ?να μεταγενέστερο, ?πως ε?ναι λ.χ. τ? ?πίπεδο το? ?σματος (1, 5-6) ? τ?ς ?ουδ?θ (16, 2-3,17) μέ ?δη διαμορφωμένες ?ντιλήψεις φυλετισμο? (βλ. «Br?ve histoire des hi?rarchies raciales», ?.π., σ. 71). ? ?ναφορά σέ ?πόκρυφα ε?αγγέλια τ?ς πρωτοχριστιανικ?ς περιόδου δέν ?ποτελε? ?σφαλ? μέθοδο προσεγγίσεως το? α?θεντικο? πνεύματος τ?ς ?κκλησίας, γι' α?τό ?λλωστε κα? τά ?πόκρυφα ? ψευδεπίγραφα παρά τίς ?ρισμένες ?ρθές θέσεις τους ?ποκλείστηκαν ?πό τόν Κανόνα τ?ς Καιν?ς Διαθήκης (βλ. Lovsky F., L' antis?mitisme chr?tien. Textes choisis et annot?s, Paris 1970, σ. 351). ?ξ?λλου, ? ?πισήμανση ?νός ?διαίτερου ?ντισημιτισμο? σέ περιστατικές ?μιλίες ? σέ ?πολογητικά κείμενα ?ρισμένων ?κκλησιαστικ?ν συγγραφέων καί Πατέρων τ?ς ?κκλησίας ε?ναι ο?σιαστικ? ?πιφανειακή, ?φο?, ?ς γνωστόν, ? ?κκλησία ?ποτελε? κατά ?ναν τρόπο προέκταση τ?ς Συναγωγ?ς καί ? ?ρχικός πυρήνας της ?ταν ? κύκλος τ?ν (?βραίων) μαθητ?ν το? ?ησο?. ? ?πιτίμηση τ?ν ?βραίων, πού ?ποτελε? καί τό ?πίμαχο σημε?ο, ?χει παιδαγωγική καί ?πολογητική σημασία. Προβάλλεται στούς πιστούς, γιά νά συνειδητοποιήσουν τήν τραγικότητα το? ?σραήλ, πού σκότωσε τόν Μεσσία του καί ?χασε τή δυνατότητα τ?ς σωτηρίας του, καί ?ποσκοπε? στήν ε?αισθητοποίηση τ?ς συνειδήσεως τ?ν Χριστιαν?ν πάνω στό κεντρικό γεγονός τ?ς ?νανθρωπήσεως το? Θεο? Λόγου, πού παρανόησε ? «?κλεκτός λαός» το? Θεο?. ? ?πιτίμηση, μέ τήν ?λπίδα ?νανήψεως καί ?ποδοχ?ς τ?ς πίστεως στόν Μεσσία Χριστό, ?πευθύνεται καί στούς ?μετανόητους ?βραίους πού συνεχίζουν νά μάχονται τήν ?κκλησία (?κτεν? ?νάπτυξη τ?ν θέσεων τ?ς 'Ορθοδόξου Παραδόσεως βλ. ?ω. Χρυσοστόμου, Λόγοι κατά ?ουδαίων 1-8, PG 48, 843-942). Γιά τίς λεπτομέρειες τ?ς ?ντιιουδαϊκ?ς πρακτικ?ς πού σημειώνονται σέ διάφορες φάσεις τ?ς ?στορίας το? Χριστιανισμο? βλ. Fontette (de) F., Histoire de l΄ antis?mitisme, Paris 1982.
[9]. Περισσότερα βλ. Hiernaux J., «De l? individu ? la population: l? anthropo-biologie», La science face au Racisme (συλλογικό, ?κδ. Complexe), Paris 1982, σ. 117 κ.?. ?ναλυτική περιγραφή καί ?ρμηνεία τ?ν βιολογικ?ν θεωρι?ν σέ σχέση μέ τό φαινόμενο το? πολιτιστικο? ?λιτισμο? βλ. στό ?ρθρο το? Jacquard A., «Biologie et th?ories des "?lites"», La science face au Racisme, σσ. 14-54.
[10]. Πραξ. 7,60.
[11]. Βλ. 8, 3.
[12]. Βλ. 9,1-2.
[13]. Βλ. 13,8-10
[14]. Α?τ? τ? συγκλονιστικ? ?λ?θεια μ?ς ?ποκαλ?πτουν τ? λ?για το? Πα?λου: «Π?ντες γ?ρ υ?ο? Θεο? ?στε δι? τ?ς π?στεως ?ν Χριστ? ?ησο?? ?σοι γ?ρ ε?ς Χριστ?ν ?βαπτ?σθητε, Χριστ?ν ?νεδ?σασθε. Ο?κ ?νι ?ουδα?ος ο?δ? ?λλην, ο?κ ?νι δο?λος ο?δ? ?λε?θερος, ο?κ ?νι ?ρσεν κα? θ?λυ? π?ντες γ?ρ ?με?ς ε?ς ?στε ?ν Χριστ? ?ησο?» Γαλ. 3, 26-28.
[15]. Βλ. ?ω. Χρυσοστόμου, ?μιλία Λ΄, PG,207-213.
[16]. Ματθ. 5, 18-19. «?μήν γάρ λ?γω ?μ?ν, ?ως ?ν παρ?λθ? ? ο?ρανός καί ? γ?, ??τα ?ν ? μ?α κερα?α ο? μή παρ?λθ? ?πό το? ν?μου ?ως ?ν π?ντα γ?νηται. ?ς ?άν ο?ν λ?σ? μ?αν τ?ν ?ντολ?ν το?των τ?ν ?λαχ?στων καί διδ?ξ? ο?τω τούς ?νθρ?πους, ?λ?χιστος κληθ?σεται ?ν τ? βασιλε?? τ?ν ο?ραν?ν? ?ς δ? ?ν ποι?σ? καί διδ?ξ?, ο?τος μ?γας κληθ?σεται ?ν τ? βασιλε?? τ?ν ο?ραν?ν.
[17]. Μάρκ. 10,39-45.
[18]. Bλ. Γ. ?. Μαντζαρίδη, Χριστιανική ?θική Ι, Θεσσαλονίκη 2002, σ. 57 κ. ?.